Δεν είναι λίγοι αυτοί που αναρωτήθηκαν μετά την πρόσφατη τραγωδία, το έγκλημα στα Τέμπη, γιατί το κράτος και οι κυβερνήσεις, που επέβαλαν με τέτοια ταχύτητα τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς, καθυστέρησαν τόσο πολύ, τόσα χρόνια την εγκατάσταση και λειτουργία ενός σύγχρονου συστήματος ασφαλείας στους σιδηρόδρομους.

Γενικότερα δεν είναι λίγοι αυτοί που δίκαια αγανακτούν, καθώς βλέπουν τις τεράστιες δυνατότητες που διαμορφώνει η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος για να ζήσουμε πολύ καλύτερα και κάνουν τη σύγκριση με τη σημερινή μας κατάσταση. Αυτοί που πληροφορούνται ότι χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη μπορούν σήμερα να περπατήσουν παραπληγικοί και να αποκτήσουν όραση άνθρωποι που ήταν τυφλοί, αυτοί που διαβάζουν για τα μεγάλα τεχνολογικά άλματα που διασφαλίζουν ακριβείς ιατρικές διαγνώσεις και επεμβάσεις και την ίδια στιγμή βίωσαν και βιώνουν την αναβολή και την αναμονή για μήνες προγραμματισμένων χειρουργείων και αναγκαίων εξετάσεων για να μην καταρρεύσουν τα υποστελεχωμένα δημόσια νοσοκομεία.

Όλα τα κόμματα του συστήματος και τα φερέφωνα της άρχουσας τάξης προσπαθούν να συγκαλύψουν το μεγάλο ένοχο που εμποδίζει να αξιοποιηθούν αυτές οι τεράστιες τεχνολογικές δυνατότητες για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες μας.

Για να συσκοτίσουν την αλήθεια, προβάλλουν συστηματικά ένα παραπλανητικό αφήγημα που έχει δύο όψεις.

Από τη μια παρουσιάζουν την αλματώδη τεχνολογική πρόοδο σαν έναν αντικειμενικό κίνδυνο, σαν ένοχο για τη διόγκωση της ανεργίας και για τον περιορισμό των δικαιωμάτων μας.

Από την άλλη παρουσιάζουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό σαν το μαγικό ραβδί που θα ανοίξει το δρόμο για την κοινωνική ευημερία και για τη φιλολαϊκή μεταμόρφωση του σημερινού απάνθρωπου συστήματος της εκμετάλλευσης και του κράτους του. Έναν εύκολο δρόμο χωρίς ταξικούς ανατρεπτικούς αγώνες και μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις.

Ιδιαίτερα ο αρμόδιος υπουργός Κυριάκος Πιερρακάκης¹ έχει αναλάβει μια συστηματική προπαγανδιστική εκστρατεία για να μας πείσει ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός συμβάλλει αποφασιστικά για να επανασχεδιαστεί το κράτος με επίκεντρο τις ανάγκες του πολίτη. Ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν έχει ταξικό πρόσημο.

Και τι παρουσιάζει ως απόδειξη;

Την αυτονόητη βελτίωση που υπάρχει για να βγάζουμε πιο γρήγορα πιστοποιητικά, ληξιαρχικές πράξεις και άδειες οδήγησης από τις κρατικές υπηρεσίες και τη μείωση της μεγάλης ουράς στα ΚΕΠ.

Διαφημίζει το νέο ψηφιακό πρόσωπο του κράτους με τη δημιουργία της πύλης gov.gr που έχει ήδη συγκεντρώσει περισσότερες από 1.500 διάσπαρτες ψηφιακές υπηρεσίες και το γεγονός ότι, μαζί με τις φορολογικές συναλλαγές, οι ψηφιακές συναλλαγές των πολιτών με το κράτος ξεπέρασαν το 1,2 δισ. Προβάλλει ως επίτευγμα ότι η χώρα απέκτησε επιτέλους ψηφιακή στρατηγική, με τη «Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025». Στο ίδιο μήκος κύματος, μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό του ΣΕΒ προβάλλει την εξοικονόμηση κρατικών πόρων ύψους 270 εκατ. ευρώ τη διετία 2020-2022, λόγω των υπηρεσιών που πλέον περαιώνονται ψηφιακά, εστιάζοντας στη μείωση του χρόνου μετακίνησης των πολιτών.

Όμως κάθε προπαγανδιστικό αφήγημα συντρίβεται αργά ή γρήγορα στο σκληρό έδαφος της πραγματικής ζωής.

Η μείωση του χρόνου μετακίνησης των εργαζόμενων αλλά και του χρόνου ενασχόλησης πολιτών και δημόσιων υπαλλήλων για την ολοκλήρωση συναλλαγών με τις κρατικές υπηρεσίες δε μεταφράζεται σε αύξηση του δημιουργικού, «ελεύθερου χρόνου» τους. Αξιοποιείται από το κεφάλαιο για την επέκταση του εργάσιμου χρόνου και των ελαστικών μορφών εργασίας, σύμφωνα με την οδηγία 2019/1152 της ΕΕ (π.χ. Νόμος Χατζηδάκη). Στην ουσία οι όμιλοι, για να αυξήσουν το βαθμό εκμετάλλευσης, θέλουν να έχουν ελεύθερα τα χέρια τους να μειώνουν ή να αυξάνουν το ωράριο εργασίας ανάλογα με τις ανάγκες τους. Ταυτόχρονα ο πολίτης αναλαμβάνει υποχρεωτικά στον «ελεύθερο χρόνο» του να διεκπεραιώσει ψηφιακά ένα μέρος της εργασίας, που παλιότερα υλοποιούσε ο δημόσιος υπάλληλος.

Η δυνατότητα να κάνουμε γρήγορα ψηφιακή εγγραφή στους παιδικούς σταθμούς δεν αλλάζει την απαράδεκτη κατάσταση της υποχρηματοδότησης, των τεράστιων ελλείψεων στα κτήρια και στη σίτιση, των υψηλών τροφείων, της ανεπάρκειας σε σχέση με τις ανάγκες.

Τα μηνύματα του 112 στα κινητά τηλέφωνα δε συνοδεύτηκαν με στοιχειώδη αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας. Μετατράπηκαν σε θλιβερό άλλοθι της ακραίας «επιλεκτικής ανικανότητας» να ανταποκριθεί το αστικό κράτος σε βασικές λαϊκές ανάγκες. Ακραία ανικανότητα που έχει σαφώς ταξικό πρόσημο. Είναι η άλλη όψη της ικανότητας του κράτους να υπηρετεί το στρατηγικό συμφέρον του κεφαλαίου. Μεγάλες δασικές εκτάσεις και λαϊκές περιουσίες έγιναν ξανά στάχτη από την Εύβοια και τη Μυτιλήνη μέχρι τη Θράκη.²

Η ίδια η ζωή αποδεικνύει ότι από μόνη της η τεχνολογική πρόοδος δεν αποτελεί κίνδυνο, ούτε και τη θαυματουργή λύση για τα προβλήματά μας. Το ζήτημα είναι ποιος και για ποια συμφέροντα καθορίζει την ανάπτυξη, τον προσανατολισμό και την αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας και της επιστημονικής έρευνας. Πίσω από την τεχνητή νοημοσύνη βρίσκονται οι επιλογές της ανθρώπινης νοημοσύνης και τα εκάστοτε ταξικά συμφέροντα που υπηρετεί.

Για όποιον εξακολουθεί να πιστεύει τον κυβερνητικό μύθο ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους του κεφαλαίου μπορεί να καταργήσει τους ταξικούς φραγμούς και να ανοίξει το δρόμο στη λαϊκή ευημερία, το παράδειγμα του τομέα της υγείας είναι σίγουρα πολύ αποκαλυπτικό.

Τι λέει η κυβέρνηση;

Ότι όλοι μπορούμε εύκολα να κλείσουμε πλέον εξίσου εύκολα ψηφιακά το ραντεβού μας για τις αναγκαίες ιατρικές εξετάσεις. Πράγματι. Γίναμε έτσι άραγε όλοι ίσοι στην πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες; Δε χρειαζόμαστε ειδικές γνώσεις για να απαντήσουμε. Ολοκληρωμένες εξετάσεις γρήγορα και άνετα θα κάνει μόνο αυτός που μπορεί να πληρώσει.

Τι διαφημίζει επίσης η σημερινή κυβέρνηση, όπως και η προηγούμενη του ΣΥΡΙΖΑ; Την ψηφιακή άυλη συνταγογράφηση και την ψηφιακή κάρτα υγείας. Πράγματι αυτός ο εκσυγχρονισμός μπορεί θεωρητικά να συμβάλει στην αναβάθμιση των υπηρεσιών υγείας. Βοηθά, για παράδειγμα, το γιατρό να ανατρέξει γρήγορα στο ιστορικό του ασθενούς και να προβλέψει την αρνητική επίδραση που μπορεί να έχει η χορήγηση ενός συγκεκριμένου φαρμάκου σε κάποιον που υποφέρει από διαφορετικά νοσήματα.

Πώς αξιοποιείται όμως σήμερα αυτό το επίτευγμα από το κράτος του κεφαλαίου;

Αξιοποιείται για τη συγκράτηση και την περικοπή των κρατικών δαπανών για την υγεία και τα φάρμακα, για να διασφαλιστούν τα ματωμένα πλεονάσματα που απαιτεί η άρχουσα τάξη και η ΕΕ.

Και επειδή ο αρμόδιος υπουργός αρέσκεται να δηλώνει πως «δεν μπορείς να διαχειριστείς ό,τι δεν μπορείς να μετρήσεις», ας δούμε τι αποδεικνύουν οι επίσημες μετρήσεις της ΕΕ.

Αποδεικνύουν ότι ένα μεγάλο ποσοστό, 35% των συνολικών ετήσιων δαπανών υγείας, καταβάλλεται απευθείας από τα νοικοκυριά, πέρα από τη φοροαφαίμαξη, και πως η Ελλάδα είναι στις υψηλότερες θέσεις της Ευρώπης σε μη καλυπτόμενες ανάγκες ιατρικής περίθαλψης και στους χρόνους αναμονής.³

Αντίστοιχα, στα χέρια του αστικού κράτους η τηλεϊατρική, αντί να αξιοποιείται συμπληρωματικά για την αναβάθμιση των απομακρυσμένων από το κέντρο υπηρεσιών, χρησιμοποιείται ως τρόπος υποκατάστασης των μεγάλων ελλείψεων αναγκαίου επιστημονικού δυναμικού.

Το παράδειγμα της υγείας βοηθά να καταλάβουμε ότι:

– Ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν μπορεί, ούτε έχει σκοπό ν’ αλλάξει τους στόχους, την αποστολή, τον ταξικό χαρακτήρα του κράτους εντός του οποίου εφαρμόζεται.

– Όλες οι λειτουργίες του σημερινού κράτους, του κράτους της δικτατορίας του κεφαλαίου, διαπλέκονται και υπηρετούν ενιαία τα στρατηγικά συμφέροντα της άρχουσας τάξης, ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και τα κέρδη των εγχώριων ομίλων, θωρακίζουν τη σταθερότητα του συστήματος της εκμετάλλευσης.

Αυτήν τη δεδομένη αποστολή του κράτους του κεφαλαίου υπηρετεί σήμερα ο ψηφιακός μετασχηματισμός της Δημόσιας Διοίκησης. Με βάση αυτούς τους αντιλαϊκούς στόχους καθορίζονται οι αρχές ανάπτυξης και οι τεχνολογίες υλοποίησης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Δεν υπάρχει ταξικά ουδέτερος ψηφιακός μετασχηματισμός που ωφελεί εξίσου όλους τους πολίτες.

Ας σκεφτούμε, ποιους στόχους υπηρετεί ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομικής λειτουργίας του αστικού κράτους;

Υπηρετεί την οικονομική πολιτική που παίρνει συνεχώς από το λαό, κλέβει με όλους τους τρόπους το λαϊκό εισόδημα, για να δώσει, να στηρίξει την κερδοφορία και την ανταγωνιστικότητα των μεγάλων ομίλων.

Υπηρετεί την πολιτική που διαμορφώνει ματωμένα πλεονάσματα με το πετσόκομμα μισθών και συντάξεων, τη φοροαφαίμαξη του λαού και την ισοπέδωση των ασφαλιστικών δικαιωμάτων.

Υπηρετεί την πολιτική που οδηγεί σε συνεχή αύξηση των άδικων έμμεσων φόρων που πληρώνουμε όλοι εμείς.

Κι από την άλλη υπηρετεί την πολιτική που διασφαλίζει οι όμιλοι να καταβάλλουν λιγότερο από το 5% των ετήσιων φορολογικών εσόδων και να λαμβάνουν έναν πακτωλό κρατικής στήριξης των επενδύσεών τους. Μόνο το νέο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα περιλαμβάνει επενδύσεις που μπορούν να φτάσουν τα 200 δισ. ευρώ.

Για τον ίδιο τον ψηφιακό μετασχηματισμό προβλέπονται έργα 11 δισ. ευρώ. Ήδη έχουν δημοπρατηθεί 220 έργα ύψους 2,3 δισ. και έχουν δοθεί 700 εκατ. ευρώ σε ΣΔΙΤ.

Ποιοι έχουν κάθε λόγο να πανηγυρίζουν γι’ αυτήν την πολιτική; Μια χούφτα όμιλοι σε κάθε κλάδο της οικονομίας. Π.χ. οι αμερικανικοί όμιλοι, όπως η Google, η Amazon, η Microsoft, η Cisco, που δημιουργούν ψηφιακά κέντρα δεδομένων στη χώρα μας. Με 5% ίδια κεφάλαια εντάσσονται άμεσα στους προνομιακούς όρους που προβλέπει ο Ν.4864/2021 για τις στρατηγικές επενδύσεις.

Το κράτος δεσμεύεται να τους παράσχει και να αναβαθμίσει την αναγκαία υποδομή που αφορά την ύδρευση, τις συνδέσεις, την οδοποιία, την αποχέτευση κλπ. Και ταυτόχρονα αποκτούν πρόσβαση και έλεγχο στη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων για το σύνολο των Ελλήνων πολιτών.

Φυσικά οι κυβερνήσεις επικαλούνται ότι παίρνουν τεχνικά μέτρα προστασίας των δεδομένων κλπ. Όμως δεν είναι δύσκολο ν’ αντιληφθούμε ότι το κράτος του κεφαλαίου ούτε θέλει, ούτε μπορεί να διασφαλίσει αυτήν την προστασία. Το ίδιο το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ ανοίγει την πόρτα στους ομίλους για τη συλλογή, την επεξεργασία και την αξιοποίηση αυτών των πληροφοριών.

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι περιβόητες επενδύσεις των ομίλων αφορούν τα έργα υποδομής που αναθέτει το κράτος στους ομίλους. Και φυσικά αυτή η πολιτική δεν ξεκίνησε τώρα με τη σημερινή κυβέρνηση Μητσοτάκη. Την υλοποιούν συνεχώς, σταθερά, όλες οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, του ΣΥΡΙΖΑ, της ΝΔ.

Και θα συνεχίσουν να την υλοποιούν την επόμενη μέρα, με βάση τις δεσμεύσεις προς την ΕΕ και το Ταμείο Ανάκαμψης, με βάση τις συστάσεις του ΟΟΣΑ για νέα ματωμένα πλεονάσματα, για να κατακτήσει η άρχουσα τάξη την περιβόητη επενδυτική βαθμίδα.

Με δεδομένη την αντιλαϊκή κατεύθυνση της οικονομικής και φορολογικής πολιτικής, η κυβέρνηση προωθεί τα ηλεκτρονικά βιβλία και την ψηφιακή καταγραφή των τιμολογίων των επιχειρήσεων, μέσα από την ηλεκτρονική πλατφόρμα myDATA. Ενοποιεί όλα τα ηλεκτρονικά συστήματα της Εφορίας και αναβαθμίζει το Taxisnet με τον «ψηφιακό εφοριακό» που θα καθοδηγεί λογιστές και φορολογούμενους.

Διαφημίζει την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για τον έλεγχο της αξιοπιστίας των φορολογικών δηλώσεων. Και μας εξηγεί ότι θα ωφεληθούμε όλοι από την πάταξη της φοροδιαφυγής και τη μείωση της ταλαιπωρίας στις φορολογικές υποθέσεις.

Όμως ποια φοροδιαφυγή στοχεύει να περιορίσει η κυβέρνηση και το κράτος; Των μεγάλων ομίλων; Μα αυτοί έχουν ήδη νόμιμες, προκλητικές, γιγαντιαίες φοροελαφρύνσεις. Οι τράπεζες έχουν διασφαλίσει καθεστώς αναβαλλόμενου φόρου, οι εφοπλιστές πλαίσιο «εθελοντικής φορολόγησης». Οι όμιλοι μπορούν να έχουν οφ σορ και να μετακινούν νόμιμα τα κεφάλαιά τους σε άλλα κράτη της ΕΕ και της Ευρώπης. Μήπως θα εντοπίσει το myDATA το λαθρεμπόριο καυσίμων, όπλων και ναρκωτικών; Ξέρουμε όλοι την απάντηση.

Για να μη μας μείνει απορία, η ΑΑΔΕ μάς έδωσε τα στοιχεία. Χάρη στον ψηφιακό έλεγχο που εντοπίζει εύκολα τις αποκλίσεις από το μέσο όρο, εντόπισε από το 1 εκατ. ψηφιακά εγγεγραμμένων επιχειρήσεων και αυτοαπασχολούμενων ήδη 240.000 που κάνουν ελλιπείς δηλώσεις και κρύβουν τα έσοδά τους.

Ένα μεγάλο μέρος τους είναι μικρές επιχειρήσεις και αυτοαπασχολούμενοι που οδηγούνται στην οικονομική ασφυξία από την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης και τον ανέλεγκτο ανταγωνισμό, επιχειρήσεις για τις οποίες αυξάνει ο κίνδυνος να βάλουν μελλοντικά λουκέτο. Η αναβάθμιση της κρατικής λειτουργίας δεν αφορά την ουσιαστική στήριξή τους, αλλά τη φοροαφαίμαξή τους.

Αυτή η πολιτική υπηρετεί την κατεύθυνση της ΕΕ να αυξηθεί το μέγεθος των επιχειρήσεων με συγχωνεύσεις και συγκεντροποίηση κεφαλαίου. Να συνεχίσουν οι τράπεζες και το κράτος να παίρνουν ό,τι μπορούν από τις υπερχρεωμένες επιχειρήσεις, χωρίς να έχουμε μεγάλους κλυδωνισμούς από μαζικά, απότομα λουκέτα.

Μήπως θα διευκολυνθεί η ζωή όλων των λογιστών; Αυτοί στην πρώτη φάση θα σηκώσουν το μεγάλο φορτίο για να υλοποιηθεί το αρχικό έργο, να παραμετροποιηθεί το myDATA σε κάθε επιχείρηση. Στη συνέχεια, όταν αυτοματοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό η λογιστική παρακολούθηση, θα οξυνθεί ο ανταγωνισμός σχετικά με το πόσοι θα μείνουν στις συγκεκριμένες δραστηριότητες.

Και φυσικά η απάντηση των κυβερνήσεων μπροστά στις δυσκολίες, στην αγωνία και στην αβεβαιότητα για το μέλλον είναι η γνωστή: Η ατομική ευθύνη και η ατομική επιλογή του κάθε αυτοαπασχολούμενου για το μέλλον του.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός ομίλων και επιχειρήσεων δεν καταργεί νόμους του κέρδους, τους νόμους της εκμετάλλευσης, τους νόμους με τους οποίους λειτουργεί η καπιταλιστική οικονομία.

Για να συνεχίσουν να αυξάνονται τα κέρδη των ομίλων πρέπει να συνεχιστεί η αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης, το ξεζούμισμα των εργαζόμενων. Πρέπει να επεκταθούν οι ελαστικές εργασιακές σχέσεις, να γίνουν ατελείωτες οι ώρες της δουλειάς μέσα από τη «διευθέτηση του χρόνου εργασίας».

Στα χέρια του κεφαλαίου η νέα τεχνολογία αξιοποιείται για να αυξηθεί η εντατικοποίηση και ο φόρτος εργασίας αυτών που συνεχίζουν να δουλεύουν, ενώ την ίδια ώρα αυξάνει και ο στρατός των ανέργων.

Οι υποσχέσεις για άφθονες καλοπληρωμένες και δημιουργικές θέσεις εργασίας στην εποχή του ψηφιακού μετασχηματισμού συντρίβονται επίσης στο έδαφος της πραγματικότητας, της λειτουργίας κάθε ομίλου με γνώμονα το κέρδος. Και αυτό το συμπέρασμα επιβεβαιώνεται παντού, και στην Ελλάδα και διεθνώς, στις εταιρίες που βρίσκονται στην αιχμή της τεχνολογίας.

Στην Ελλάδα ο όμιλος του ΟΤΕ ανακοινώνει φέτος την υψηλότερη κερδοφορία της δεκαετίας και εξαγγέλλει επενδύσεις 3 δισ. ευρώ.⁴ Και την ίδια στιγμή, με τη βοήθεια του εργοδοτικού συνδικαλισμού, καταργεί κάθε διαβάθμιση μισθού με βάση το πτυχίο και συνδέει άμεσα τους μισθούς με την κερδοφορία, την παραγωγικότητα και την αξιολόγηση κάθε τμήματος, κάθε διεύθυνσης του ομίλου. Στην ουσία συμπιέζει κι άλλο το μέσο πραγματικό μισθό προς τα κάτω.

Ασφαλώς δεν αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία. Μελέτες επιβεβαιώνουν πόσο άνοιξε η ψαλίδα μεταξύ της αύξησης της παραγωγικότητας και της αύξησης του πραγματικού μισθού, με αναλογία 10 προς 1 στους αμερικανικούς τηλεπικοινωνιακούς ομίλους, από τη δεκαετία του ’80 ως σήμερα.

Αυτοί οι αμερικανικοί όμιλοι είχαν την τελευταία 20ετία 2 φορές ταχύτερη αύξηση κερδών από το μέσο όρο της οικονομίας, πριν εμφανιστούν αρνητικά σημάδια για την κερδοφορία τους.

Τώρα, στη βάση της αυξημένης παραγωγικότητας, οι επιχειρήσεις μειώνουν το προσωπικό τους και προχωρούν σε μαζικές απολύσεις. Πρόσφατα, το Γενάρη του ’23, η Google απέλυσε 12.000 υπαλλήλους και είδε τη μετοχή της να σημειώνει ξανά άνοδο 5%.⁵ Μαζικές απολύσεις που ξεπερνούν τους 150.000 εργαζόμενους είχαμε στους τεχνολογικούς κολοσσούς τον τελευταίο χρόνο, όπως η Amazon, η Microsoft, η Meta, η οποία καθάρισε στεγνά το 13% του προσωπικού της, καθώς σημειώνει συνεχώς μείωση στα κέρδη της τα 4 τελευταία τρίμηνα.

Γνωστά είναι και τα ελληνικά παραδείγματα, όπως οι εκατοντάδες απολύσεις της ΒΙΤ, που είχε προβληθεί ως πετυχημένη Start Up. Η πρόσφατη αλλαγή ιδιοκτησίας στο Twitter συνοδεύτηκε από την απόλυση χιλιάδων εργαζόμενων με την αποστολή ενός απλού e-mail.

Και φυσικά η ίδια η νέα τεχνολογία αξιοποιείται από το κεφάλαιο για να επιβληθεί η εντατικοποίηση, από τις σύγχρονες κάμερες παρακολούθησης μέχρι τα συστήματα που πληροφορούν τον εργοδότη πόσο χρόνο κάνει κάθε υπάλληλος να εξυπηρετήσει έναν πελάτη, αν δουλεύει εντατικά ή αν χαζεύει στον υπολογιστή του.

Ο στόχος της σημερινής ομιλίας δεν είναι να εξετάσουμε όλες τις περιπτώσεις αναλυτικά, από τους αμειβόμενους με μισθούς πείνας που ταξινομούν κείμενα, φωτογραφίες και βίντεο για να εκπαιδευτούν οι αλγόριθμοι της τεχνητής νοημοσύνης, μέχρι τους εργαζόμενους που βαφτίζονται «συνεργάτες» αυτοαπασχολούμενοι σε πλατφόρμες όπως τα ταξί της Uber.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός συμβάλλει αποφασιστικά και στη διασύνδεση, στη διαπλοκή όλων των λειτουργιών του κράτους του κεφαλαίου, για να υπηρετήσει ενιαία και πιο αποτελεσματικά τα στρατηγικά συμφέροντα της άρχουσας τάξης.

Εύκολα μπορούμε να το διαπιστώσουμε αυτό σ’ όλες τις κατευθύνσεις της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της κατασταλτικής και της δικαστικής λειτουργίας του αστικού κράτους.

Το Εθνικό Μητρώο Διοικητικών Διαδικασιών «Μίτος» έχει στόχο να καταγράψει όλες τις αλληλοσυνδέσεις πολιτών και επιχειρήσεων με το κράτος. Με άλλα λόγια το κράτος χαρτογραφεί τον εαυτό του με βάση τις ψηφιοποιημένες υπηρεσίες του (π.χ. Κτηματολόγιο).

Παράλληλα προετοιμάζεται η πρώτη έκδοση του gov.gr με την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, που θα επιτρέπει στους πολίτες να συνομιλούν σε φυσική γλώσσα, θέτοντας ερωτήματα στον «Μίτο».

Με την ψηφιακή διασύνδεση των κρατικών υπηρεσιών και το ψηφιακό μητρώο πολιτών δημιουργείται πλέον η δυνατότητα για το ενιαίο φακέλωμα του συνόλου των δεδομένων όλων μας, από το ιατρικό ιστορικό μας, μέχρι την οικονομική μας κατάσταση, τα χρέη μας και το ποινικό μας μητρώο και την πολύπλευρη επεξεργασία και αξιοποίηση αυτών των στοιχείων.

Αυτή η εφιαλτική δυνατότητα της δικτατορίας του κεφαλαίου κρύβεται πίσω από τις αθώες διακηρύξεις για τα οφέλη μείωσης της ταλαιπωρίας στα ληξιαρχεία, τον εκσυγχρονισμό των εκλογικών καταλόγων και άλλα προφανή παρόμοια. Οι κυβερνητικές διακηρύξεις ότι «όλο το κράτος θα χωράει στο κινητό μας» ισοδυναμούν με τη δυνατότητα του κράτους και άλλων κέντρων να μας ασκούν συλλογικά και ατομικά πίεση και χειραγώγηση, αφού μπορούν να επεξεργαστούν όλα τα δεδομένα μας, δηλαδή πόσα και πού χρωστάμε, ποιες παραβάσεις κάναμε, τι προβλήματα υγείας έχουμε κλπ.

Ένα ολοκληρωτικό πλέγμα οδηγιών της ΕΕ, κάτω από τον παραπλανητικό τίτλο «Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης», διασφαλίζει το διαρκές νόμιμο ψηφιακό φακέλωμα και την επεξεργασία στοιχείων όλων των πολιτών της Ευρώπης. Με μια σειρά οδηγιών που επεκτείνονται από τα δακτυλικά αποτυπώματα έως τα ταξίδια. Συγκροτούνται τεράστιες βάσεις προσωπικών δεδομένων που συγκροτούνται και ενημερώνονται προληπτικά, δεν αφορούν συγκεκριμένα παραβατικές, εγκληματικές ενέργειες.⁶

Δεν περιορίζονται στην παρακολούθηση και την υποκλοπή δεδομένων κάποιων πολιτικών ή κρατικών στελεχών. Γίνονται νόμιμα και συστηματικά με τη γενική επίκληση της εθνικής ασφάλειας του κεφαλαίου από τον εσωτερικό εχθρό λαό, καθώς και με την ποινικοποίηση της διάδοσης της ριζοσπαστικής ιδεολογίας της βίας, κάτω από τον παραπλανητικό τίτλο της πρόληψης της τρομοκρατίας. Και σ’ αυτό το πεδίο προωθείται και χρηματοδοτείται ένα πλήθος τεχνολογικών εφαρμογών, π.χ. για το project επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ με κονδύλια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας, για να μπορεί η ΕΛΑΣ να αντλεί δεδομένα προσώπου και να τα αντιστοιχεί με πληροφορίες από το Facebook, το Instagram, τα social media.

Με την ψηφιακή επεξεργασία μεταδεδομένων που αφορούσαν τις τοποθεσίες επικοινωνίας από κινητό, την κίνηση των χρηστών με κινητό, το υλικό από κάμερες και πολλά άλλα, είχε, για παράδειγμα, τη δυνατότητα η Αστυνομία να ελέγξει ποιοι μετείχαν στις απαγορευμένες συγκεντρώσεις του γιορτασμού του Πολυτεχνείου την περίοδο της πανδημίας.

Όλα τα αστικά κόμματα είναι συνένοχα για την ψήφιση και την εφαρμογή αυτού του αντιδραστικού θεσμικού πλαισίου της ΕΕ. Όπως είναι συνένοχα για τη συγκάλυψη των συνεχών υποκλοπών και της παρακολούθησης της έδρας της ΚΕ του ΚΚΕ στον Περισσό, από το 2016 έως σήμερα.

Και φυσικά οι υποκλοπές, το φακέλωμα και η επεξεργασία δεδομένων δε γίνεται μόνο από τις μυστικές υπηρεσίες των κρατών. Γίνεται με νόμιμο και παράνομο τρόπο από επιχειρηματικούς ομίλους. Εξάλλου και το εμπόριο κατασκοπευτικού λογισμικού έχει νομιμοποιηθεί.

Αντίστοιχα, το ψηφιακό μητρώο του ανθρώπινου δυναμικού του Δημοσίου μπορεί να συγκεντρώνει σε ενιαίο ψηφιακό φάκελο τις αξιολογήσεις, την κινητικότητα, τη συμμετοχή σε απεργίες και τα προσωπικά δεδομένα όλων των δημόσιων υπαλλήλων.

Θα υπάρχει υποχρεωτική ατομική ψηφιακή κάρτα για κάθε δημόσιο υπάλληλο που θα περιέχει το πλήρες υπηρεσιακό του προφίλ. Θα λειτουργήσει στο υπουργείο Εσωτερικών Σύστημα Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού (HRMS), στο οποίο θα ενσωματώνονται οι πληροφορίες του υπάρχοντος μητρώου ανθρώπινου δυναμικού, η αξιολόγηση, η κινητικότητα, ο προγραμματισμός των προσλήψεων.

Στις σημερινές συνθήκες αποτελεί ένα χρήσιμο όπλο στα χέρια των διοικήσεων για να πειθαρχήσουν τους δημόσιους υπαλλήλους για να υλοποιούν με ζήλο την εκάστοτε κυβερνητική πολιτική.

Δεν πρόκειται επίσης για έναν αόριστο μελλοντικό κίνδυνο. Αρκεί να δούμε τις νομοθετικές ρυθμίσεις για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, τις εντολές του υπουργού Εσωτερικών για τη συλλογή στοιχείων για τους απεργούς δημόσιους υπαλλήλους, καθώς και την πρόσφατη παρέμβαση στη Δικαιοσύνη για να κηρύσσονται παράνομες οι απεργίες των ΟΤΑ, ακόμα και όταν δεν προσφεύγουν γι’ αυτό οι δήμαρχοι στα δικαστήρια.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, προβλέπεται η αξιολόγηση των προϊσταμένων για την προώθηση των στόχων της στρατηγικής του κεφαλαίου, όπως αποτυπώνονται στην εκάστοτε κυβερνητική πολιτική, στα πρότυπα της αξιολόγησης των στελεχών των πολυεθνικών. Δρομολογείται επίσης η άσκηση «κοινωνικού αυτοματισμού» με μηχανισμούς αξιολόγησης των πολιτών-πελατών, όπως στα ξενοδοχεία (π.χ. Tripadvisor), όπου ο πολίτης-«πελάτης» βαθμολογεί το αποτέλεσμα χωρίς διερεύνηση των αιτιών των καθυστερήσεων, π.χ. για το αν υπάρχει το αναγκαίο προσωπικό, η αναγκαία υποδομή κλπ.

Την αποτελεσματική στήριξη του κεφαλαίου σε βάρος του λαού έχουν στόχο και τα προγράμματα και τα σχέδια δράσης για την ηλεκτρονική δικαιοσύνη της ΕΕ. Οι προτεραιότητες δεν αφορούν την ευκολότερη και φθηνότερη πρόσβαση των λαϊκών στρωμάτων στη δικαιοσύνη. Ούτε τη βελτίωση των όρων εργασίας των δικαστικών υπαλλήλων και της μεγάλης πλειοψηφίας των αυτοαπασχολούμενων δικηγόρων (π.χ., με την ηλεκτρονική δημοσίευση αποφάσεων).

Ποιες είναι οι προτεραιότητες που αφορούν την ανάπτυξη έργων (όπως η ευρωπαϊκή πύλη e-justice) και την εφαρμογή τεχνολογιών, όπως το αποκεντρωμένο δίκτυο e-codex που διασυνδέει τα σχετικά εθνικά συστήματα;

Είναι η διασύνδεση εθνικών ψηφιακών μητρώων σε κρίσιμους τομείς για τις επενδύσεις και τη λειτουργία της κοινής αγοράς, π.χ. για τα κτηματολογικά ή τα μητρώα των αφερέγγυων επιχειρήσεων.

Είναι επίσης η επιτάχυνση εφαρμογής δικαστικών αποφάσεων που αφορούν την κερδοφορία του κεφαλαίου, όπως οι ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί και η θωράκιση της κατασταλτικής λειτουργίας του αστικού κράτους.

Το ταξικό πρόσημο υπάρχει επίσης και στην αξιοποίηση μεθόδων της τεχνητής νοημοσύνης στην απονομή της δικαιοσύνης. Και δεν αναφερόμαστε σε κάποιο αόριστο μέλλον.

Σε πολιτείες των ΗΠΑ εφαρμόζεται από τα ποινικά δικαστήρια το σύστημα Compas, που ερευνά την πιθανότητα υποτροπής ενός εγκληματία, για τη διάπραξη των εγκλημάτων. Πρόκειται για έναν αλγόριθμο που συσχετίζει απαντήσεις του κατηγορούμενου σε ερωτήσεις και μια σειρά στοιχεία από το ποινικό του μητρώο. Η μεθοδολογία του Compas αποτελεί εμπορικό μυστικό και δεν είναι προσβάσιμη στο δικηγόρο του κατηγορούμενου. Ήδη το συγκεκριμένο σύστημα επικρίθηκε γιατί οδηγεί στην πράξη σε αρνητική μεταχείριση των Αφροαμερικανών και είναι μόνο ένα από τα πολλά παραδείγματα για το πώς μπορούν να μεταφραστούν οι νέες τεχνολογικές δυνατότητες στα χέρια του κεφαλαίου.⁷

Αντίστοιχο είναι και το παράδειγμα της αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης για την προβλεπτική αστυνόμευση και την πρόληψη παραβατικών δεδομένων, στην επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, που στηρίζεται και βοηθά να νομιμοποιείται η προληπτική στοχοποίηση συγκεκριμένων προσώπων χωρίς να έχουν διαπράξει αδίκημα.

Στα ίδια συμπεράσματα θα καταλήξουμε αν εξετάσουμε τον ψηφιακό μετασχηματισμό στην Οικονομία.

Όποιον κλάδο της οικονομίας κι αν εξετάσουμε, εύκολα θα αναδειχτεί το απάνθρωπο πρόσωπο του κεφαλαίου στις σύγχρονες συνθήκες. Στον τραπεζικό τομέα ο ψηφιακός μετασχηματισμός υλοποιήθηκε γρήγορα. Η αξιοποίηση των μηχανημάτων αυτόματων συναλλαγών και της διαδικτυακής τραπεζικής συναλλαγής (e-banking) φτάνει πλέον τα 4 εκατ. χρήστες, ενώ τα ενεργά POS των επιχειρήσεων ξεπερνούν τις 700 χιλιάδες.

Επέφερε ο ψηφιακός μετασχηματισμός κάποια μεταβολή στη λειτουργία των τραπεζών με γνώμονα το καπιταλιστικό κέρδος; Όποια πλευρά κι αν εξετάσουμε, εύκολα θα διαπιστώσουμε το ίδιο αντιλαϊκό-ταξικό πρόσημο. Θα το διαπιστώσουμε στη μεγάλη ψαλίδα που χωρίζει τα ψηλά επιτόκια δανεισμού της λαϊκής οικογένειας για στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια συγκριτικά με τα επιτόκια καταθέσεων που παραμένουν σχεδόν μηδενικά, ενώ έχει εκτιναχτεί ο πληθωρισμός. Θα το διαπιστώσουμε από την πολλαπλή στήριξη των τραπεζικών ομίλων από το κράτος του κεφαλαίου με όλες τις κυβερνήσεις. Στήριξη που περιλαμβάνει τις προκλητικές φοροελαφρύνσεις με τη μείωση του συντελεστή φορολόγησης των εταιρικών κερδών και την αναβολή των φορολογικών υποχρεώσεων (αναβαλλόμενος φόρος), τις κρατικές εγγυήσεις ύψους 55 δισ. με τα πακέτα Ηρακλής Ι και ΙΙ που διασφάλισαν την απαλλαγή τους από τον τεράστιο όγκο των κόκκινων δανείων με ελάχιστο κόστος. Το κράτος επωμίστηκε μέσω του ΤΧΣ τις λειτουργικές ζημιές των τραπεζών την προηγούμενη περίοδο και, μόλις εμφανίστηκε ξανά η κερδοφορία, δρομολογεί την «αποεπένδυση» των ποσοστών που κατέχει στην Εθνική, στην Πειραιώς, στην Alpha.

Τι κέρδισαν οι εργαζόμενοι την ίδια περίοδο που προχώρησε ο ψηφιακός μετασχηματισμός στις τράπεζες; Σημειώθηκε δραματική μείωση του αριθμού των τραπεζοϋπαλλήλων κατά 51% μέσα σε μία 10ετία, από 63.408 το 2010 σε 30.998 το 2021. Αντίστοιχα υπήρξε δραματική μείωση των τραπεζικών καταστημάτων και των διαθέσιμων ΑΤΜ, από 4.005 το 2010 σε 1.560 το 2021.

Εύκολα μπορεί ν’ αντιληφθεί κανείς την αύξηση της εντατικοποίησης όσων παρέμειναν στη δουλειά με την εκτίναξη του αριθμού των κατοίκων που πρέπει να εξυπηρετηθούν ανά τραπεζοϋπάλληλο, αλλά και την αύξηση της δυσκολίας του ηλικιωμένου πληθυσμού, που υποχρεώνεται στις ψηφιακές συναλλαγές. Ταυτόχρονα αυξήθηκε ο βαθμός εκμετάλλευσης και η μείωση του πραγματικού εισοδήματος των τραπεζοϋπαλλήλων. Η νέα Συλλογική Σύμβαση που υπέγραψε η ηγεσία της ΟΤΟΕ με γνώμονα την «αντοχή και τη βιωσιμότητα» των τραπεζών περιλαμβάνει σωρευτικές ονομαστικές αυξήσεις 5,5% για την τριετία ως το 2024, δηλαδή δεν αναπληρώνει ούτε καν τις νέες απώλειες εισοδήματος από την εκτίναξη του πληθωρισμού των τροφίμων.

Ακόμα μεγαλύτερη ήταν η επιβάρυνση της λαϊκής οικογένειας με τα πρόσθετα βάρη των δανειοληπτών των στεγαστικών δανείων από τις συνεχείς αυξήσεις επιτοκίων της ΕΚΤ την τριετία 2021-2023, καθώς και από την αύξηση των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών. Από το 2019 αναρτώνται στην ψηφιακή πλατφόρμα τουλάχιστον 25.000 υποθέσεις το χρόνο, που φέτος εκτινάχτηκαν στις 52.000.

Όμως, παρά την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης, το ξεζούμισμα των εργαζόμενων και τη ληστεία του λαϊκού εισοδήματος σε κάθε κλάδο της οικονομίας, αποκαλύπτεται ότι σύστημα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μακροπρόθεσμα το τεράστιο πρόβλημα της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν μπορεί να ακυρώσει τις νομοτέλειες λειτουργίας της καπιταλιστικής οικονομίας, οι οποίες οδηγούν στην περιοδική εκδήλωση της κρίσης υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου. Αντίθετα, επιταχύνει τη συγκέντρωση και διογκώνει την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου που δε βρίσκει πεδία επένδυσης με ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους. Ήδη η γερμανική οικονομία, που αποτελεί την ατμομηχανή της Ευρωζώνης, βρίσκεται σε φάση ύφεσης. Γενικότερα αυξάνει ο κίνδυνος ύφεσης στην Ευρωζώνη. Το ΑΕΠ της Ευρωζώνης διανύει περίοδο συρρίκνωσης από το τελευταίο τρίμηνο του 2022. Οι εμπειρογνώμονες του ευρωσυστήματος προβλέπουν ότι η αύξηση του ΑΕΠ της Ευρωζώνης θα επιβραδυνθεί από 3,5% το 2022 στο 0,9% το 2023.⁸

Στο μπλοκ των G7, σε τροχιά ύφεσης βρίσκονται επίσης οι οικονομίες της Ιταλίας και του Καναδά, ενώ από την άλλη η οικονομία της Κίνας βρίσκεται σε φάση επιβράδυνσης, με σοβαρή πιθανότητα εκδήλωσης κρίσης στον τομέα του εμπορίου ακινήτων και γενικότερα των κατασκευών. Ήδη, εκτός από την προβληματική αγορά ακινήτων, παρουσιάζεται μείωση της κατανάλωσης και πτώση των κινεζικών εξαγωγών.

Οι περισσότερες εκθέσεις των διεθνών οργανισμών και οίκων αξιολόγησης⁹ εκπέμπουν σήμα κινδύνου για σοβαρή επιβράδυνση της διεθνούς οικονομίας το 2023, τονίζοντας την αρνητική επίδραση της επιταχυνόμενης ανόδου των επιτοκίων από τις Κεντρικές Τράπεζες, ενώ δεν υποχωρούν ακόμα οι πληθωριστικές πιέσεις. Ήδη σε διεθνές επίπεδο σε τροχιά επιβράδυνσης βρίσκεται ο ρυθμός ανάπτυξης του Παγκόσμιου ΑΕΠ και του διεθνούς εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στις αμερικανικές τράπεζες επιβεβαιώνουν για άλλη μία φορά ότι η κρίση γεννιέται από τη φυσιολογική λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος. Βρίσκεται στο DNA του. Πολύ πριν ξεκινήσει η απόσυρση των καταθέσεων των εταιριών υψηλής τεχνολογίας από τις τράπεζες όπως η SVB, είχε εμφανιστεί η πτώση του ποσοστού κέρδους τους. Οι μετοχές αυτών των εταιριών κατρακυλούσαν το 2022. Διογκώθηκε και στις ΗΠΑ η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου που δεν μπορεί να επενδυθεί με ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους. Όμιλοι όπως η Amazon, η Meta, η Google έκαναν χιλιάδες απολύσεις εργαζόμενων.

Στον τομέα της νέας τεχνολογίας αλλάζει σε μεγαλύτερο βαθμό η αναλογία των σύγχρονων μέσων και της τεχνολογίας προς το εργατικό δυναμικό και αυτό επιδρά στην αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου και τελικά στην πτώση του ποσοστού κέρδους. Υπήρχαν και συγκυριακοί λόγοι, όπως η μείωση της ζήτησης για εταιρίες όπως η Amazon και το Netflix, μετά το τέλος των περιοριστικών μέτρων λόγω της πανδημίας.

Η εξάπλωση της τηλεργασίας που ξεκίνησε την περίοδο της πανδημίας είχε μεγάλη αρνητική επίδραση στον τομέα μίσθωσης εμπορικών ακινήτων και στη συνέχεια των κατασκευών. Οι μεγαλύτερες εταιρίες εμπορικής εκμετάλλευσης χώρων γραφείου, όπως η WeWork, βλέπουν τις μετοχές τους να κατρακυλούν. Στον τομέα των εμπορικών ακινήτων έχουν «μεγάλα ανοίγματα» πολλές αμερικανικές τράπεζες.

Τα αστικά επιτελεία χρησιμοποίησαν όλα τα όπλα τους για να αποφύγουν την εκδήλωση μιας βαθιάς κρίσης.

Οι Κεντρικές Τράπεζες διασφάλισαν φθηνό δανεισμό στα κράτη και «περισσότερο χρήμα» για να δοθούν τα μεγάλα πακέτα των κρατικών ενισχύσεων. Το αποτέλεσμα ήταν η εκτίναξη του πληθωρισμού, την οποία ενίσχυσε και ο ενεργειακός πόλεμος ΗΠΑ και ΕΕ με τη Ρωσία.

Για να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό, οι Κεντρικές Τράπεζες στη συνέχεια ανέβασαν και συνεχίζουν να ανεβάζουν τα επιτόκια. Όμως κάθε φάρμακο για το ένα σύμπτωμα γίνεται δηλητήριο για το άλλο. Η αύξηση των επιτοκίων, ο ακριβός δανεισμός, ενισχύουν την επιβράδυνση και την ύφεση στην καπιταλιστική ανάπτυξη.

Ορισμένες τράπεζες στις ΗΠΑ αντιμετώπισαν τον κίνδυνο απόσυρσης καταθέσεων. Για να αντισταθμίσουν τις απώλειες, πούλησαν κρατικά ομόλογα που τα είχαν αποκτήσει πριν την άνοδο των επιτοκίων. Το αποτέλεσμα είναι να τα πουλήσουν με ζημιά. Η μαζική πώληση αμερικανικών ομολόγων από την Κίνα και την Ιαπωνία έχει ρίξει ακόμα περισσότερο την αξία τους.

Τώρα το αμερικανικό κράτος δηλώνει ότι εγγυάται το σύνολο των καταθέσεων. Είναι όμως υπερχρεωμένο κράτος, που έχει ήδη υπερβεί την «κόκκινη γραμμή» του ανώτατου μόνιμου ορίου κρατικού χρέους. Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ έχει ξεπεράσει τα 31,5 τρισ. δολ. και το 120% του ΑΕΠ, έχοντας πυροδοτήσει τη διαμάχη μεταξύ Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών σχετικά με την ανάγκη περικοπής κρατικών δαπανών, που κατέληξε σε προσωρινό συμβιβασμό.¹⁰

Έρευνα που δημοσίευσε η Wall Street Journal αναφέρει δεκάδες αμερικανικές τράπεζες που βρίσκονται σε προβληματική κατάσταση.¹¹ Η ζημιά από μια άμεση μαζική πώληση αμερικανικών ομολόγων εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει τα 620 δισ. δολ.

Το πιο βασικό είναι ότι τα όποια μέτρα, οι κρατικές ενέσεις, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την αιτία που γεννά την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου. Δε λείπουν, περισσεύουν τα κεφάλαια στις αγορές. Τα κρατικά μέτρα και η συγκέντρωση μεγαλύτερων μεριδίων αγοράς στους ισχυρότερους τραπεζικούς ομίλους μπορούν να μεταθέσουν μόνο προσωρινά την εκδήλωση της κρίσης. Η επόμενη κρίση θα είναι βαθύτερη.

Ο αγώνας δρόμου για τη διασφάλιση της υπεροχής στον τεχνολογικό τομέα, ιδιαίτερα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και στην αξιοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού της καπιταλιστικής οικονομίας και του κράτους, αποτελεί σήμερα ένα από τα βασικά πεδία όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων.

Όπως συμβαίνει συνολικά στην οικονομία, έτσι και στον τεχνολογικό τομέα κυριαρχούν δύο ισχυροί πόλοι που διαγκωνίζονται για την πρωτοκαθεδρία: Οι ΗΠΑ και η Κίνα. Οι δύο πρωταγωνιστές υπερέχουν έναντι των υπολοίπων στις δυνατότητες συλλογής και επεξεργασίας των big data και του deep learning. Οι ΗΠΑ διαθέτουν την ισχυρή πεντάδα GAFAMI (Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft) και η Κίνα αντίστοιχα την BHATX (Baibu, Huawei, Alibaba, Tencent, Xiaomi).

Οι ΗΠΑ, που έχουν σήμερα την πρωτοκαθεδρία στον τεχνολογικό τομέα, προωθούν μια στρατηγική που έχει ως βασικούς στόχους αφενός να αναχαιτίσουν τη δυναμική της Κίνας και αφετέρου να αυξήσουν τη διαφορά ισχύος με την ΕΕ.¹²

Γι’ αυτό επιβάλλουν περιορισμούς στην εξαγωγή τσιπ προηγμένης τεχνολογίας (με μεγαλύτερη ταχύτητα και ενεργειακή απόδοση), που χρησιμοποιούνται σε υπολογιστές τεχνητής νοημοσύνης στην Κίνα, και γενικότερα στην εξαγωγή τεχνολογίας υλικού και λογισμικού. Πιέζουν και έχουν διασφαλίσει μια σχετική συμπόρευση της ΕΕ και της Ιαπωνίας σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Παράλληλα, εταιρίες των ΗΠΑ και της Ταϊβάν έχουν κατηγορήσει αντίστοιχες κινεζικές για βιομηχανική κατασκοπία (π.χ. οι δικαστικές προσφυγές της TSMC κατά της κινεζικής SMIC).

Ταυτόχρονα, ισχυρές αμερικανικές και ολλανδικές εταιρίες που βλάπτονται οικονομικά από τους περιορισμούς προσπαθούν να τους παρακάμψουν, εξάγοντας προηγμένης γενιάς τεχνολογικά προϊόντα (π.χ. η SMIC που εξάγει προϊόντα υπεριώδους λιθογραφίας DUV και όχι EUV, καθώς και η Nividia που εξάγει προς το παρόν τσιπ χαμηλότερων προδιαγραφών στην κινεζική αγορά).

Ταυτόχρονα το αμερικανικό κράτος επιδοτεί γενναιόδωρα τα εγχώρια μονοπώλια στο συγκεκριμένο τομέα. Με το νόμο Chips and Science Act (που ψηφίστηκε από τους Δημοκρατικούς και ένα τμήμα Ρεπουμπλικάνων) διασφαλίστηκαν ενισχύσεις 52 δισ. δολ. για να αυξηθεί το χαμηλό μερίδιο των ΗΠΑ στην κατασκευή προηγμένων ημιαγωγών και άλλα 200 δισ. δολ. σε βάθος δεκαετίας για να δοθεί ώθηση στη σχετική επιστημονική έρευνα. Παράλληλα λειτουργεί και το πακέτο Μπάιντεν για την πράσινη μετάβαση, ύψους 360 δισ. δολ., που προσφέρει προνομιακούς όρους στήριξης και σε όποιους ευρωπαϊκούς ομίλους εγκατασταθούν στις ΗΠΑ. Έτσι, για παράδειγμα, η Apple που είχε παραγωγικές μονάδες στην Κίνα έχει μπει σε τροχιά αποχώρησης.

Όμως, σύμφωνα με το Bloomberg, αμερικανικές εταιρίες μειονεκτούν, καθώς είναι κατά 50% πιο κοστοβόρες και κατά 25% πιο χρονοβόρες για την παραγωγή παρόμοιων εμπορευμάτων συγκριτικά με τα εργοστάσια της Ν/Α Ασίας.

Η ΕΕ συντάχτηκε καταρχάς με τις ΗΠΑ στους περιορισμούς εξαγωγών προς την Κίνα, αντιμετωπίζοντας εσωτερικούς τριγμούς. Ιδιαίτερα στη Γερμανία, όπου ένα μεγάλο μέρος των γερμανικών δικτύων 5G έχει κατασκευαστεί από τις κινεζικές Huawei και ZET και η Mercedes έχει μεγάλα συμβόλαια συνεργασίας με την κινεζική CATL.

Η ΕΕ διαμόρφωσε το δικό της πρόγραμμα ενισχύσεων των ευρωπαϊκών ομίλων, το European Chips Act, με στόχο να διπλασιάσει το χαμηλό μερίδιό της στην παγκόσμια αγορά ως το 2030, δηλαδή να φτάσει από το 10% στο 20%. Όμως οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι το ύψος των 43 δισ. ευρώ δεν επαρκεί για να καλύψει τη μεγάλη απόσταση που την χωρίζει πλέον από τις ΗΠΑ.

Ταυτόχρονα, στην προσπάθειά της να ενισχύσει την αυτονομία της, η ΕΕ σύναψε συμφωνίες φιλοξενίας σε ευρωπαϊκό έδαφος 6 ισχυρών κβαντικών υπολογιστών σε Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Τσεχία, Ισπανία και Πολωνία. Πρόκειται για υποδομή που αυξάνει σημαντικά την υπολογιστική ισχύ για την υποστήριξη εφαρμογών στη βιομηχανία και στην επιστημονική έρευνα.

Ειδικούς ελέγχους και περιορισμούς στην εξαγωγή 23 ειδών μικροεπεξεργαστών προς την Κίνα ανακοίνωσε και η κυβέρνηση της Ιαπωνίας. Η Ιαπωνία διαθέτει ορισμένους από τους μεγαλύτερους ομίλους κατασκευής επεξεργαστών, όπως η Nicon και η Tokyo Electron.

Τον Απρίλη του 2023 η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποίησε ότι η τάση «τεχνολογικής αποσύνδεσης» των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του πλανήτη υπονομεύει την καινοτομία και την προσφορά επιστημονικής γνώσης διεθνώς και βλάπτει τη διεθνή καπιταλιστική ανάπτυξη.

Από την πλευρά της η Κίνα έχει θέσει ως στόχο να καταστεί ως το 2030 η πρώτη ψηφιακή δύναμη στον κόσμο. Σ’ αυτήν την κατεύθυνση αυξάνει την κρατική ενίσχυση της κινεζικής βιομηχανίας μικροεπεξεργαστών. Μόνο η YMTC έλαβε το 2023 ενίσχυση ύψους 7 δισ. δολ. για αναβάθμιση του εξοπλισμού και της παραγωγής, ενώ οι κινεζικές επενδύσεις (με έμφαση στην υψηλή τεχνολογία) το 2023 ξεπερνούν τα 32 δισ. δολ. στις 147 χώρες που περιλαμβάνει ο νέος «δρόμος του μεταξιού».

Ταυτόχρονα, η Κίνα θέτει περιορισμούς στην εξαγωγή ορυκτών στρατηγικής σημασίας για τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την «πράσινη μετάβαση», όπως το γερμάνιο (οπτικές ίνες), το γάλλιο (ολοκληρωμένα κυκλώματα - δορυφορικές επικοινωνίες), το λίθιο, το κοβάλτιο κ.ά. Η Κίνα διαθέτει σήμερα μεγάλη υπεροχή στην κάλυψη της διεθνούς ζήτησης, ιδιαίτερα της ΕΕ και των ΗΠΑ σ’ αυτά τα ορυκτά. Γι’ αυτό, εντείνεται η διαπάλη για τον έλεγχο περιοχών της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής με αντίστοιχο ορυκτό πλούτο. Στο πλαίσιο των αντιποίνων στα μέτρα των ΗΠΑ, το κινεζικό κράτος ξεκίνησε έρευνα για την κορυφαία αμερικανική εταιρία Micron Technology σχετικά με την ασφάλεια της εφοδιαστικής αλυσίδας των υποδομών πληροφορίας της Κίνας, που είχε ήδη αρνητική επίδραση στην κερδοφορία της. Δυσφορία για την επέκταση των κυρώσεων των ΗΠΑ εκφράζει δημόσια και η αμερικανική Nividia.¹³

Η κυβέρνηση προβάλλει επίσης με τη στήριξη και της αμερικανικής προπαγάνδας τις επιδόσεις της στον ψηφιακό μετασχηματισμό, ως αξιοζήλευτες για τα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ.

Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα το 2022 συνεχίζει να διατηρεί την 25η θέση στην ΕΕ στο βασικό δείκτη Digital Economy and Society Index (DESI), με βαθμολογία 38,9 έναντι 52,3 που είναι ο μέσος όρος της ΕΕ. Προηγείται μόνο των δύο άλλων βαλκανικών κρατών, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας. Βελτίωσε όμως λίγο τη θέση της στον τομέα των τηλεπικοινωνιακών υποδομών (22η στους 27).

Ιδιαίτερα οι επιχειρήσεις βρίσκονται στο 70% της μέσης ψηφιακής ωριμότητας των 27 κρατών-μελών της ΕΕ. Μόνο το 58% έχει αναθέσει μελλοντικά σχέδια ψηφιακού μετασχηματισμού σε κάποια στελέχη. Το ποσοστό που έχει μεταβεί πλήρως στο Cloud φτάνει οριακά στο 10%, ενώ η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για τη λήψη αποφάσεων δεν ξεπερνά το 3%, δηλαδή αφορά μόνο ορισμένους μονοπωλιακούς ομίλους. Με λίγα λόγια δεν υπήρξε αναβάθμιση της εγχώριας αστικής τάξης στο διεθνή ανταγωνισμό.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός εντείνει την πίεση προς τις μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τους ομίλους στο ηλεκτρονικό εμπόριο, σε ποικιλία εμπορευμάτων brand name, σε τιμές, σε δυνατότητες μεταφοράς.

Επίσης, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat η Ελλάδα έχει το χαμηλότερο ποσοστό ειδικών πληροφορικής στο σύνολο της απασχόλησης, μόλις 2,5% έναντι 4,6% του κοινοτικού μέσου όρου το 2022. Μελέτη του ΣΕΠΕ εκτιμά επιπλέον ζήτηση 15.000 ειδικών πληροφορικής ετησίως ως το 2030 (που περιλαμβάνουν διαφορετικά επίπεδα ειδίκευσης), δηλαδή χρειάζονται επιπλέον 150.000 επιστήμονες και τεχνικοί στις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών.

Η μικρή εγχώρια αγορά και η υστέρηση της χώρας στο πλαίσιο της ανισόμετρης ανάπτυξης στην ΕΕ επιδρούν και στην ανάπτυξη των υποδομών. Για παράδειγμα, στις «λευκές περιοχές», δηλαδή σε γεωγραφικά σημεία που βρίσκονται εκτός τηλεοπτικής κάλυψης, τα δημόσια δίκτυα κινητής τηλεφωνίας και διαδικτύου παραμένουν ανενεργά, παρότι έχουν παραχωρηθεί από το 2018, γιατί κανείς εκ των «παρόχων» δε θέλει να τα λειτουργήσει, με γνώμονα το κέρδος του.

Το κράτος επιδοτεί ξανά πλουσιοπάροχα τους ομίλους (ΟΤΕ, Grid Telecom - ΤΕΡΝΑ) για να υλοποιήσουν επενδύσεις σε οπτικές ίνες που θα διασφαλίσουν πολύ γρήγορες συνδέσεις ίντερνετ σε 800.000 επιχειρήσεις και νοικοκυριά, μέσω της δράσης Gigabit Voucher Scheme.

Ας συνοψίσουμε. Στα χέρια του κεφαλαίου ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας και του κράτους αξιοποιείται για να αυξηθεί ο βαθμός εκμετάλλευσης των εργαζόμενων και η καταστολή, και να γενικευτεί το ψηφιακό φακέλωμα του λαού, ενώ οδηγεί στην εκδήλωση βαθύτερων κρίσεων και σε μεγαλύτερη όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων. Συμβαδίζει με την αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων, την ψηφιακή και ενεργειακή φτώχεια, την αύξηση της χρόνιας ανεργίας.

Αυτές οι τάσεις ενισχύονται, καθώς με εφαλτήριο τον ψηφιακό μετασχηματισμό αναπτύσσεται ραγδαία από τις αρχές του 2010 η τεχνητή νοημοσύνη, λόγω της σύγκλισης τριών επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων: Της ικανότητας επεξεργασίας τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων που προκύπτουν από τη χρήση του internet, δηλαδή των big data· της δυνατότητας αυτοεκπαίδευσης των υπολογιστών με εξελιγμένους αλγόριθμους, δηλαδή του machine learning (των νευρωνικών δικτύων και του deep learning)· της δυνατότητας ενίσχυσης της δυναμικότητας των σύγχρονων υπερ-υπολογιστών και των κβαντικών υπολογιστών.

Για να το πούμε με απλά λόγια, οι σύγχρονες μηχανές αποκτούν όλο και περισσότερες ανθρώπινες ικανότητες, όπως η αυτοεκπαίδευση, και ο εργαζόμενος άνθρωπος, η κύρια παραγωγική δύναμη, ζει και χειρίζεται περισσότερες και πιο σύνθετες μηχανές. Ταυτόχρονα οι «μηχανές που μαθαίνουν», τα ρομπότ, τα ψηφιακά κέντρα που συλλέγουν και επεξεργάζονται τεράστιους όγκους δεδομένων, βρίσκονται στα χέρια ελάχιστων μονοπωλιακών ομίλων, κυρίως των ΗΠΑ και της Κίνας, αλλά και της ΕΕ και της Ιαπωνίας.

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο ο αρμόδιος υπουργός συνοψίζει ως εξής τη στρατηγική του κεφαλαίου για την Ελλάδα: «Καλούμαστε να χτίσουμε το νευρικό σύστημα της χώρας, ώστε να είναι σε θέση να ενώσει τα διάφορα μητρώα της, για να έχει μεγάλο όγκο δεδομένων και για να μπορέσει ουσιαστικά να γίνει η επιδιωκόμενη εκγύμναση των αλγόριθμων (…) Ταυτόχρονα εστιάζουμε στη μηχανική μάθηση, μια στρατηγική δηλαδή για το πώς θα καταφέρουμε να ενσωματώνουμε αυτές τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στην οικονομία μας.»¹⁴ Έχουμε ήδη εξηγήσει τις συνέπειες της υλοποίησης αυτής της κατεύθυνσης για το λαό.

Ασφαλώς δεν είναι η πρώτη φορά που μια τεχνολογική επανάσταση έχει πολλαπλές εφαρμογές που δεν περιορίζονται μόνο στην παραγωγή, αλλά επιδρούν σ’ όλο το φάσμα της ζωής της κοινωνίας. Ας θυμηθούμε τις ραγδαίες αλλαγές που έφερε η περίοδος εμφάνισης των ατμομηχανών, του ηλεκτρισμού, της αξιοποίησης της πυρηνικής ενέργειας.

Όμως είναι γεγονός ότι η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης στο πλαίσιο των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής οξύνει γνωστά προβλήματα, όπως η διόγκωση της ανεργίας, και αναδεικνύει νέα πρωτότυπα ζητήματα που απαιτούν διερεύνηση στο επίπεδο της πολιτικής οικονομίας και της φιλοσοφίας. Το κυριότερο αφορά τη διερεύνηση αλλαγών στη σχέση της κύριας παραγωγικής δύναμης, του εργαζόμενου κοινωνικού ανθρώπου, με τις σύγχρονες μηχανές, τα μέσα παραγωγής.

Η επιστημονική συζήτηση εστιάζεται στην ταχεία διεύρυνση των δυνατοτήτων των μηχανών που μαθαίνουν και αυτοεκπαιδεύονται για να αντικαταστήσουν μεγάλο μέρος της σημερινής ανθρώπινης εργασίας. Αρχικά η εκτίμηση ήταν ότι αυτό το εύρος θα περιοριστεί στην αντικατάσταση μεγάλου μέρους των χειρωνακτικών και των πνευματικών εργασιών ρουτίνας, των επαγγελμάτων που απαιτούν επαναλαμβανόμενες, δομημένες ενέργειες ρουτίνας σε ένα προβλεπόμενο περιβάλλον.

Οι πιο έγκυρες αστικές αναλύσεις λίγα χρόνια πριν σχετικά μ’ αυτό το θέμα διαβεβαίωναν ότι επαγγέλματα που απαιτούν πραγματική δημιουργικότητα και αντίδραση σε απρόβλεπτο περιβάλλον βρίσκονται έξω από τη ζώνη δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης.¹⁵ Αποδείχτηκε όμως ότι τα νευρωτικά δίκτυα των «μηχανών που μαθαίνουν» μπορούν να αναπτύξουν διαφορετικές ικανότητες, αναλύοντας πλήθος δεδομένων. Αποκτούν την ικανότητα να επιτυγχάνουν πολύπλοκους στόχους. Έχουν πλέον την ικανότητα να αποκτούν νέες γνώσεις και στη συνέχεια να τις εφαρμόζουν σ’ ένα συγκεκριμένο πεδίο. Η τεχνητή νοημοσύνη διεισδύει ακόμα και στην καλλιτεχνική δημιουργία, στη ζωγραφική, στον κινηματογράφο.

Σε πρόσφατη συζήτηση του Ινστιτούτου Brookings διατυπώθηκε η θέση ότι πλέον «δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα όλες τις δουλειές που κάνουν σήμερα εξειδικευμένοι εργαζόμενοι να μπορούν να τις κάνουν μηχανές». Ο καθηγητής Τζόφρι Χίντον, που έθεσε τα θεμέλια για την κατασκευή συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, παραιτήθηκε πρόσφατα από την Google και χτύπησε καμπανάκι για τις απρόβλεπτες συνέπειες, την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη συστημάτων από τους ισχυρούς ομίλους. Την ίδια στιγμή, 1.000 ηγετικά στελέχη της νέας τεχνολογίας υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή για τις απρόβλεπτες αρνητικές συνέπειες. Αυτοί σίγουρα δεν είναι «τεχνοφοβικοί», ούτε «λουδίτες».

Η αλήθεια είναι ότι πολλά σημερινά επαγγέλματα θα εξαφανιστούν και σε άλλα θα αλλάξει το περιεχόμενό τους. Αυτό όμως δεν ισοδυναμεί με την κατάργηση του ρόλου του εργαζόμενου ανθρώπου ως κύριας παραγωγικής δύναμης. Προχωρά η αποκωδικοποίηση κάποιων νευρικών διαδικασιών που συντελούνται στον ανθρώπινο εγκέφαλο και η μελέτη των αμέτρητων συνδέσεων των νευρικών κυττάρων που αποτελούν τη βιολογική βάση της ανθρώπινης νόησης. Όμως η ανάπτυξη της ανθρώπινης νόησης είναι πολύ πιο σύνθετο φαινόμενο και δεν περιορίζεται στις γνωστικές ικανότητες κάθε μεμονωμένου ανθρώπου.

Ο εγκέφαλος του ανθρώπου ως όργανο σκέψης και διαμόρφωσης συνείδησης αναπτύσσεται και βελτιώνεται ιστορικά μέσα στη διαδικασία της κοινωνικής εργασίας και γενικότερα της κοινωνικής ζωής. Η κοινωνική εργασία υλοποιείται μέσα στις εκάστοτε κυρίαρχες σχέσεις παραγωγής, φεουδαρχικές, καπιταλιστικές ή σοσιαλιστικές. Εκεί ο άνθρωπος διαμορφώνει την ικανότητά του να αντανακλά γενικευμένα την πραγματικότητα με έννοιες, κρίσεις, συλλογισμούς. Αποκτά την ικανότητα να αναπτύσσει την επιστημονική γνώση, την ικανότητα να θέτει στόχους, να κατασκευάζει και να θέτει σε κίνηση, να αξιοποιεί τα μέσα παραγωγής. Ο κοινωνικός άνθρωπος μπορεί να καταστρώνει σχέδια, να χαράζει σκοπούς, να προγραμματίζει και να υλοποιεί τις ενέργειες για να τους πετύχει, να προβλέπει το τελικό αποτέλεσμα των ενεργειών του. Αποτελεί την κύρια παραγωγική δύναμη σε κάθε τρόπο παραγωγής.

Η τεχνητή νοημοσύνη δε σκέφτεται συνολικά και σύνθετα όπως ο άνθρωπος. Προς το παρόν κυρίως μετασχηματίζει γρήγορα κάποια δεδομένα σε άλλα δεδομένα.¹⁶ Στην ουσία οι υπερ-υπολογιστές είναι πιο γρήγοροι και αποτελεσματικοί για συγκεκριμένες εργασίες. Δεν μπορούν να σκεφτούν πολιτικά και να θέσουν γενικούς σκοπούς με κοινωνικό περιεχόμενο, π.χ. την αλλαγή συστήματος, τρόπου παραγωγής. Μπορούν να επεξεργαστούν γρήγορα με βάση μετρήσιμα, ποσοτικά δεδομένα και με βάση συγκεκριμένα κριτήρια που τους θέτει ο κοινωνικός άνθρωπος, στο πλαίσιο των εκάστοτε κυρίαρχων σχέσεων παραγωγής.

Όπως επισημαίνει ο Max Tegmark, είναι «περίπου η διαφορά ανάμεσα στο πόσο καλά μπορεί ένα τρακτέρ να εκτελέσει την αποστολή ενός αγωνιστικού οχήματος formula 1 και αντιστρόφως». Ταυτόχρονα η συμπληρωματική σχέση ανθρώπου - «έξυπνης μηχανής» μπορεί να διασφαλίσει στον εργαζόμενο άνθρωπο νέες δυνατότητες για να αναβαθμίσει τη δική του παραγωγική δύναμη.¹⁷

Ας σκεφτούμε τη δυνατότητα που αποκτά ο γιατρός με την αξιοποίηση διαγνωστικών και θεραπευτικών αλγόριθμων και τη γρήγορη αξιοποίηση μεγάλου όγκου σύγχρονων επιστημονικών δεδομένων.

Ας σκεφτούμε την αξιοποίηση αισθητήρων για την αύξηση της ικανότητας των ανθρώπινων αισθήσεων και τη δυνατότητα άμεσης αλληλεπίδρασης και σύμφυσης με την «έξυπνη μηχανή» στο μέλλον.

Όλ’ αυτά δε σημαίνουν ότι πρέπει να επαναπαυτούμε, αλλά αντίθετα να εστιάσουμε στο πραγματικό πρόβλημα, στις κυρίαρχες σήμερα καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Ας σκεφτούμε πόσο αυξάνονται, για παράδειγμα, οι δυνατότητες των πανίσχυρων ομίλων που προαναφέραμε, να επιδρούν μόνιμα και άμεσα και να χειραγωγούν τη συνείδηση των εργαζόμενων, στην περίπτωση της νομιμοποίησης της προσθήκης εμφυτευμάτων στον εγκέφαλό μας.

Η τεχνητή νοημοσύνη εκτελεί σήμερα ό,τι θέλει το κεφάλαιο να εκτελέσει. Αυτό αφορά την παραγωγή, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Η αξιοποίησή της με γνώμονα το καπιταλιστικό κέρδος μπορεί να οδηγήσει στη μεγάλη αύξηση της χρόνιας, μόνιμης ανεργίας, στον αποκλεισμό ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού από την παραγωγή και στην καταδίκη του να ζει με το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα», δηλαδή να επιβιώνει με ένα επίδομα ακραίας φτώχειας.

Οι προβλέψεις και οι εκτιμήσεις διαφέρουν ανάλογα με τους πολιτικούς στόχους των συντακτών τους. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι, όπως σε κάθε τεχνολογική επανάσταση, θα δημιουργηθούν πολλά νέα επαγγέλματα που θα απορροφήσουν τις απώλειες (π.χ. δημιουργοί λογισμικών και εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης, ειδικοί της κυβερνοασφάλειας).

Το 2021 το World Economic Forum προέβλεπε ότι, λόγω της αλλαγής στον καταμερισμό εργασίας μεταξύ ανθρώπων και μηχανών μέχρι το 2025, θα δημιουργηθούν 97 εκατ. νέες θέσεις εργασίας και θα καταργηθούν 85 εκατ. θέσεις εργασίας.

Η έκθεση της McKinsey προβλέπει ότι μεταξύ 2035 και 2075 θα καταργηθούν παγκόσμια το 50% των σημερινών θέσεων εργασίας, ενώ η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη θα προσθέτει ως και 4 τρισ. δολ. ετησίως στην παγκόσμια οικονομία. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται αρκετές σχετικές μελέτες, π.χ. της PricewaterhouseCoopers.

Σημαντικοί αναλυτές επισημαίνουν ότι, με βάση τη μαζικότητα της απασχόλησης στις ΗΠΑ, το πρώτο νέο επάγγελμα που δημιούργησε η τεχνολογία των υπολογιστών βρίσκεται στην 21η θέση. Η δυναμική των απωλειών θα είναι σαφώς μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της δημιουργίας νέων θέσεων.

Το πρόβλημα θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Ρομποτικής (IFR), πάνω από το 75% των θέσεων εργασίας στη χαλυβουργία έχει ήδη αντικατασταθεί από συμβατικά ρομπότ και αυτοματοποιημένες διαδικασίες τα τελευταία 30 χρόνια. Και αυτό έγινε πριν εμφανιστούν τα σύγχρονα ρομπότ που μπορούν να αντικαταστήσουν εργαζόμενους σε δημιουργικές γνωστικές εργασίες.

Όμως αυτή η εξέλιξη δεν είναι μονόδρομος. Αφορά την καθοριστική επίδραση του καπιταλισμού στις προτεραιότητες στην ανάπτυξη της τεχνολογίας, στην οργάνωση της παραγωγής, στην εκπαίδευση.

Αντίστοιχα, δεν υπάρχει κάποια ταξικά ουδέτερη ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας και της επιστημονικής εργασίας. Το κεφάλαιο ελέγχει σήμερα τη ροή της επιστημονικής γνώσης, τους τρόπους και τις μεθόδους αξιοποίησης της επιστημονικής γνώσης, της ιεραρχήσεις και τις προτεραιότητες, τα πρότυπα. Ο ανταγωνισμός των ομίλων και οι πατέντες φρενάρουν τη βαθύτερη κοινωνικοποίηση της επιστημονικής έρευνας.

Γενικότερα, δεν αναπτύσσονται κάποιες ουδέτερες τεχνολογικές εφαρμογές ανεξάρτητα από το ποια τάξη έχει στα χέρια της το τιμόνι της εξουσίας και τα κλειδιά της οικονομίας. Ισχυροί μονοπωλιακοί όμιλοι και ιμπεριαλιστικά κέντρα αποφασίζουν στην πράξη ποια δεδομένα συλλέγονται ψηφιακά, με ποια κριτήρια και ποιες διαδικασίες, ποιες πληροφορίες εξάγονται και για ποιον σκοπό.

Πολλοί εντυπωσιάστηκαν, και δίκαια, από την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης Chat GPT, που εξαπλώθηκε και έγινε διάσημη σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Διαφημίζεται ως ένα ουδέτερο και αμερόληπτο διαλογικό γλωσσικό μοντέλο, που μπορεί να απαντά άμεσα στα ερωτήματά μας.

Το ρωτήσαμε στην αρχική του έκδοση αν η Σοβιετική Ένωση ήταν ένα δημοκρατικό καθεστώς. Μας απάντησε ότι δεν ήταν, αφού δεν υπήρχε πολυκομματισμός, ελεύθερες εκλογές και ανοχή στην αντίθετη πολιτική άποψη. Συμπλήρωσε, βέβαια, ότι υπάρχουν διαφορετικές ιδεολογικές απόψεις και κριτήρια.

Το συγκεκριμένο σύστημα έχει προφανώς «εκπαιδευτεί» με υλικό διαποτισμένο από την κυρίαρχη αστική ιδεολογία. Το χρησιμοποιούν ήδη ως εργαλείο για τις εξετάσεις και τις εργασίες τους κάποιοι μαθητές και φοιτητές. Και έχει προκαλέσει ήδη ζωηρή συζήτηση για την οριοθέτηση της χρήσης του στην ακαδημαϊκή κοινότητα και για τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχει η αλόγιστη χρήση του στη μείωση της κριτικής ικανότητας του χρήστη.

Η κυριότερη όμως αρνητική επίδραση του καπιταλιστικού συστήματος αφορά τα εμπόδια που θέτει στην ανάπτυξη της κύριας παραγωγικής δύναμης, του εργαζόμενου ανθρώπου. Αντί η τεχνολογική πρόοδος να αξιοποιηθεί για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας, των πνευματικών και σωματικών ικανοτήτων του εργαζόμενου, αξιοποιείται για την επίθεση του κεφαλαίου στα δικαιώματά του. Αξιοποιείται με τρόπο που αφενός αυξάνει την εντατικοποίηση και την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης όσων δουλεύουν και αφετέρου αυξάνει το στρατό της μόνιμης ανεργίας και της φτώχειας, την αχρήστευση εργατικής δύναμης σημαντικού μέρους του πληθυσμού. Φθείρει πολύμορφα τη σωματική και ψυχική υγεία εργαζόμενων και ανέργων που ζουν μέσα στην αβεβαιότητα και την ανασφάλεια για την επόμενη μέρα. Αυξάνει την αποξένωση του εργαζόμενου από τους συνανθρώπους του και τον ατομικό ανταγωνισμό.

Οι δυνατότητες των μηχανικών συστημάτων να συντονίζονται μεταξύ τους και με τους εργαζόμενους και να εκτελούν σύνθετες εργασίες έχουν απογειωθεί. Ταυτόχρονα, όπως είπαμε, αλλάζει το περιεχόμενο πολλών εργασιών και οι ανάγκες συνεχούς επανεκπαίδευσης. Ανεβαίνουν οι απαιτήσεις για την ανθρώπινη πνευματική εργασία. Απαιτήσεις για συνεχή επανεκπαίδευση, ομαδικότητα στην εργασία, γρήγορη προσαρμογή σε νέες εμπειρίες και εργασιακά καθήκοντα.¹⁸

Σκεφτείτε τη ριζική διαφορά με την οποία απαντά σ’ αυτά τα προβλήματα ο καπιταλισμός σε σχέση με το σοσιαλισμό. Στον καπιταλισμό ο εργαζόμενος καλείται να αντιμετωπίσει τη γρήγορη προσαρμογή σε νέα καθήκοντα και την αναβάθμιση των γνώσεών του, ως ατομική ευθύνη και με το φόβο ότι μπορεί να μείνει άνεργος και ανασφάλιστος.

Ο σοσιαλισμός, αντίθετα, μπορεί να ξεκλειδώσει, να απελευθερώσει τις δημιουργικές ικανότητες των εργαζόμενων, την πρωτοβουλία τους, γιατί τους φέρνει στο προσκήνιο της ιστορικής πορείας προς την κοινωνική απελευθέρωση.

Αλλάζει ο σκοπός της παραγωγής και ο ρόλος των εργαζόμενων. Σκοπός της παραγωγής γίνεται πλέον η ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας που συνεχώς διευρύνονται. Οι εργαζόμενοι, απαλλαγμένοι από το ζυγό της μισθωτής σκλαβιάς, παίζουν καθημερινά ενεργό ρόλο στη λήψη και στον έλεγχο των αποφάσεων. Περνούν στα χέρια της εργατικής τάξης τα κλειδιά της οικονομίας και το τιμόνι της εξουσίας. Κινητήρια δύναμη της προόδου δεν είναι πλέον ο ανταγωνισμός, αλλά η δύναμη της συλλογικότητας στην εργασία.

Παύουν να αποτελούν εμπορεύματα το νερό, η ενέργεια, η υγεία, οι επικοινωνίες, οι μεταφορές, η μόρφωση, η ίδια η εργατική δύναμη. Αποτελούν κρατική κοινωνική ιδιοκτησία η γη και τα μέσα παραγωγής, τα εργοστάσια, τα ψηφιακά κέντρα, τα λιμάνια, τα αεροδρόμια, οι υποδομές.

«Μπορούν να γίνουν όλα αυτά;», μας ρωτούν πολλοί, καλοπροαίρετα.

Μα έγιναν, φίλες και φίλοι, στη Σοβιετική Ένωση στον 20ό αιώνα. Υλοποιήθηκαν χάρη στον επιστημονικό κεντρικό σχεδιασμό και στην κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, επιτεύγματα και κατακτήσεις που δεν πρόκειται ποτέ να διασφαλίσει ο καπιταλισμός.

Καταργήθηκε η ανεργία και η ενεργειακή φτώχεια. Απέκτησε ο λαός δωρεάν πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας και παιδείας. Έγιναν εντυπωσιακά βήματα στην τεχνολογική πρόοδο, όπως η κατάκτηση του Διαστήματος.

Ασφαλώς υπήρχε και η αρνητική πείρα, όταν σταδιακά εγκαταλείφθηκαν και υπονομεύτηκαν οι αρχές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και επικράτησε η πολιτική του «σοσιαλισμού με αγορά» που άνοιξε το δρόμο στις ανατροπές.

Όμως και αυτή η αρνητική πείρα φωτίζει με τον τρόπο της την υπεροχή του σοσιαλισμού. Υπεροχή που αυξάνει στον 21ο αιώνα.

Γιατί τώρα μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις νέες μεγάλες δυνατότητες που γεννά για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση η πληροφορική, η ψηφιακή τεχνολογία, η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη, που είναι «τα χελιδόνια του σοσιαλισμού».

Τώρα δεν υπάρχουν πια μια σειρά τεχνικοί και επιστημονικοί περιορισμοί που περιορίζουν τις δυνατότητες του κεντρικού σχεδιασμού και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στη Ρωσία του 1917 και στη Σοβιετική Ένωση του 1930. Τώρα έχει αυξηθεί σημαντικά ο βαθμός κοινωνικοποίησης της εργασίας και της αυτοματοποίησης της παραγωγής.

Σκεφτείτε τις νέες δυνατότητες που έχουμε σήμερα να αυξήσουμε τον ελεύθερο χρόνο των εργαζόμενων χάρη στην αύξηση της παραγωγικότητας και του επιπέδου κοινωνικοποίησης της παραγωγής, αν πάψει να αποτελεί το καπιταλιστικό κέρδος το κριτήριο των αποφάσεων στην οικονομία.¹⁹

Σκεφτείτε τις νέες δυνατότητες να αναβαθμίσουμε το γενικό μορφωτικό επίπεδο των εργαζόμενων και το δημιουργικό περιεχόμενο της εργασίας τους, τις δυνατότητες να παίζουν καθημερινά ενεργό ρόλο στη λήψη και στον έλεγχο των αποφάσεων. Σκεφτείτε την υπεροχή του σοσιαλισμού στη διαμόρφωση του κοινωνικού ανθρώπου, ο οποίος μπορεί πολύ καλύτερα να αξιοποιήσει τις δυνατότητες και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εποχής της τεχνητής νοημοσύνης.²⁰

Σκεφτείτε τις τεχνολογικές δυνατότητες του επιστημονικού κεντρικού σχεδιασμού για γρήγορη συλλογή και επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων, για να λαμβάνει γρήγορες και βέλτιστες αποφάσεις σε σύνθετα προβλήματα.

Σκεφτείτε τις δυνατότητες της διεπιστημονικής έρευνας να προβλέπει έγκαιρα μελλοντικές ανάγκες και να αναπτύσσει γρήγορα τεχνολογικές εφαρμογές, αφού θα έχει απαλλαγεί από τα δεσμά και τα στεγανά που επιβάλλει σήμερα ο νόμος του καπιταλιστικού κέρδους και ο ανταγωνισμός των ομίλων στην αγορά.

Σκεφτείτε τις δυνατότητες αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης, της πληροφορικής και των ρομπότ για την αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας, της αντιμετώπισης των ατυχημάτων μεγάλης έκτασης, των υπηρεσιών υγείας.

Τις δυνατότητες διασύνδεσης και συντονισμού των παραγωγικών μονάδων, αφού το myDATA του σοσιαλισμού δε θα συνδέει επιχειρήσεις που ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τα κέρδη και τα μερίδια της αγοράς και προσπαθούν να φοροδιαφύγουν από το κράτος.

Σκεφτείτε τις δυνατότητες για αυτόματη πρόβλεψη βλαβών, αυτόματη παραγγελία ανταλλακτικών.

Πάνω απ’ όλα σκεφτείτε τις υλικές δυνατότητες για γρήγορη εξάλειψη κάθε μορφής ατομικής και ομαδικής ιδιοκτησίας.

Αυτόν το δρόμο του ψηφιακού μετασχηματισμού και της αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης προς όφελος των λαϊκών αναγκών φωτίζει με το ανατρεπτικό του Πρόγραμμα το ΚΚΕ. Και φυσικά δεν περιμένουμε να ξημερώσει κάποια μεγάλη μέρα για να υλοποιήσουμε αυτό το Πρόγραμμα.

Μπαίνουμε μπροστά για να οργανωθεί η μεγάλη λαϊκή αντεπίθεση που θα ανοίξει το δρόμο της ανατροπής του βάρβαρου συστήματος της εκμετάλλευσης.

Είμαστε σήμερα μπροστά στον αγώνα για να μειωθεί ο χρόνος εργασίας, για 35ωρο - 5ήμερο - 7ωρο, με ουσιαστικές αυξήσεις μισθών και συντάξεων.

Είμαστε μπροστά στον αγώνα ενάντια στην πολιτική απελευθέρωσης της ΕΕ που γεννά ενεργειακή και ψηφιακή φτώχεια. Δίνουμε τη μάχη για ασφαλείς-γρήγορες και φθηνές επικοινωνίες και μεταφορές. Παλεύουμε για να καταργηθεί το αντιδραστικό πλαίσιο της ΕΕ που επιτρέπει το προληπτικό ηλεκτρονικό φακέλωμα όλων των πολιτών. Δίνουμε τη μάχη για την αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας για την αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας. Δίνουμε τη μάχη για αποκλειστικά δημόσια και δωρεάν υγεία και παιδεία.

Φίλες και φίλοι.

Σήμερα που υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για να ζήσουμε πολύ καλύτερα, δεν έχουμε κανένα λόγο να παγιδευτούμε και να διαλέξουμε με ποιον θα χάσουμε λιγότερα την επόμενη μέρα. Δεν έχουμε κανένα λόγο να διαλέξουμε με ποια αστική κυβέρνηση θα χάσουμε πάλι εμείς για να θησαυρίσει ξανά το κεφάλαιο.

Μπορούμε και πρέπει να καταδικάσουμε όλους τους ενόχους που μας οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση. Μπορούμε και πρέπει να πάρουμε θέση μάχης δίπλα στο ΚΚΕ. Να ενισχύσουμε το ΚΚΕ παντού, στους χώρους δουλειάς, στις γειτονιές, στην εκλογική μάχη. Να υπάρξει πιο δυνατή λαϊκή αντιπολίτευση μέσα κι έξω από τη Βουλή, μπροστά στα δύσκολα, μπροστά στην επόμενη κρίση που έρχεται.

Μπορούμε και πρέπει να αγωνιστούμε στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης για να κερδίσουμε τη ζωή που μας αξίζει.

Καλή δύναμη, φίλες και φίλοι.